Wojna i kryzys migracyjny to ogromne obciążenie nawet dla dorosłego, a tym bardziej dla dziecka. Jak pomóc dzieciom uporać się z takimi wyzwaniami? Radzi zespół psychologów działających na platformie darmowego wsparcia psychologicznego i informacyjnego dla osób, które uciekły przed wojną w Ukrainie oraz osób im pomagających.
Zdaniem psycholożek z HelpUkraine.GrupaWsparcia.pl dorośli mogą na wiele sposobów pomóc dzieciom w trudnych doświadczeniach związanych z wojną – bez względu na to, czy są rodzicami dzieci ukraińskich, polskich, sąsiadami, pedagogami, wolontariuszami, czy osobami goszczącymi.
Jak może pomóc dzieciom rodzic?
- Rodzic może zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa. Powtarzać, że dziecko jest w bezpiecznym miejscu, pod ochroną wojska i bliskich dorosłych
- Dać dziecku pewność, że gdy przyjdą do zaufanych dorosłych, otrzymają odpowiedź na wszelkie pytania.
- Cierpliwie odpowiadać na pytania, nawet, jeżeli się ciągle powtarzają. Dzieci, zwłaszcza małe, mogą często zadawać te same pytania.
- Pamiętać, że ciało zawsze jest zaangażowane w uczucie niepokoju. Warto dużo się przytulać oraz wybierać takie zabawy z dzieckiem, w których jest dużo dotyku i kontaktu fizycznego
- Być przygotowanym na trudne pytania dotyczące wojny, bezpieczeństwa, przemocy. Ważne jest, aby nie odwracać się plecami, nie mówić „uspokój się”, ale udzielić prawdziwej odpowiedzi dostosowanej do wieku, bez wnoszenia tych aspektów, o które dziecko nie pyta.
- Przypominać o najbliższym systemie wsparcia. Szczególnie przedszkolaki i młodsi uczniowie potrzebują jasności, do kogo mogą się zwrócić. Mów: „Jestem z tobą. A obok ciebie jest…”, wymieniając tych bliskich, którzy troszczą się o dziecko i mogą udzielić wsparcia. Pokaż, że wojna jest gdzieś daleko, a tu blisko są pomocni, dający spokój i bezpieczeństwo dorośli
- Przygotować i powtarzać plan działania w przypadku niebezpiecznych, nieprzewidywanych sytuacji
- Przyzwalać na odczuwanie emocji i pomagać dziecku je wyrażać
Odpowiedź „nie martw się” nie złagodzi niepokoju u dziecka. Lepiej powiedzieć: „Widzę, że martwisz się o ludzi wokół ciebie. Też się martwię”. Pokaż, jak dorośli doświadczają tych uczuć, jak radzić sobie ze strachem. Aby pomóc dziecku przeżyć i wyrazić uczucia, których nie potrafi jeszcze wyrazić słowami, warto zachęcić go do narysowania uczuć, ulepienia z plasteliny itp. Jeśli dziecko nie chce wyrazić swoich uczuć i myśli, czy to słowami, czy w innej formie, zaakceptuj to, nie zmuszaj
Jak może wspierać dziecko rodzic z Ukrainy?
- Pozwól dziecku na przeżycie trudnych emocji i towarzysz mu w tym, pomóż zrozumieć dziecku, że jego uczucia i emocje są normalne i naturalne.
- Pozwól sobie na współczucie wobec dziecka i podziel się swoimi odczuciami, że ty też się martwisz, tęsknisz i jest ci czasem smutno, ale najważniejsze jest to, że jesteście razem i na pewno razem dacie rade.
- Jeśli jednak dziecko płacze przez zbyt długi czas i nie jest w stanie się wyciszyć, odwróć jego uwagę, na przykład zaproponuj grę, porysujcie razem.
- Przypominaj dziecku, że jest w bezpiecznym miejscu
- Jeśli to możliwe, pozwól dziecku częściej spotykać się za pośrednictwem rozmów video z bliskimi, którzy zostali w domu. Zadbaj o to, by dziecko mogło zadzwonić do przyjaciół, otrzymać zdjęcia i filmy od bliskich, z którymi jest rozłączone
- Jeśli to możliwe, przywróćcie ulubione rytuały z domu w Ukrainie. Na przykład czytanie książki przed snem, zabawny trening rano, wspólne gotowanie śniadania.
- Jeśli dziecko nie przyniosło swojej ulubionej zabawki, zaproponuj wspólne znalezienie zastępstwa.
- często przytulaj dziecko, to ma działanie antystresowe i powoduje przyśpieszenie rozwoju.
- Słuchaj i staraj się zrozumieć dziecko. Nie ignoruj, jeśli dziecko chce podzielić się z tobą swoimi doświadczeniami i uczuciami.
- Stan emocjonalny jest ważniejszy niż słowa. Bądź stabilny emocjonalnie w kontakcie z dzieckiem.
„Od dawna krąży przeświadczenie, że rodzice powinni jak najdłużej chronić swoje dzieci przed niebezpiecznymi pytaniami i trudnymi tematami, a jak dziecko jest małe, należy jemu przedstawiać świat tylko w najlepszych barwach. W rzeczywistości tak nie jest – warto tylko wybrać odpowiednią formę przekazania informacji” – wyjaśnia Olena Kozak, psycholożka i coach z HelpUkraine.GrupaWsparcia.pl. „Stan, w którym dorośli rozmawiają z dzieckiem, jest ważniejszy niż słowa, które wypowiadają. Dziecko musi widzieć, że dorosły jest stabilny. Ma prawo być zmartwiony, niespokojny, współczujący, ale niech pozostanie stabilny – to jest dla dziecka najważniejsze. Utrata kontroli to coś, czego dziecko boi się najbardziej – zaraz po utracie bliskiej osoby. Kiedy dziecko widzi, że dorosły nie panuje nad sytuacją, nie panuje nad sobą – to budzi w dziecku niepokój a nawet przerażenie, z których trudno się wydostać. Dziecko w takim stanie będzie cały czas sprawdzało, czy z „moim dorosłym” jest „wszystko w porządku”. To bardzo wyczerpujące emocjonalnie” – uzupełnia Olena.
Jak może pomóc wolontariusz?
Możemy zaobserwować trudności w zachowaniu i kondycji dzieci, będące skutkiem dramatycznych doświadczeń:
- mogą mieć trudność w adaptacji do nowej sytuacji, odrzucić system wartości, zasad i tradycji otoczenia, nie akceptują nowego, aby nie zapomnieć o swoim rodzimym systemie norm i przyzwyczajeń;
- zaburzenia zdrowia somatycznego i psychicznego – obserwujemy, że dzieci częściej chorują, złe samopoczucie, zaburzenia uwagi, pamięci, lęki;
- trudności w interakcji (ataki agresji, gryzienie, siedzenie pod stołem, kradzież cudzych zabawek, bójki, nieprzyzwoity język);
- nieznajomość i niezrozumienie języka może powodować obniżoną motywację do czynności uczenia się i procesów poznawczych (apatia, zmęczenie, bezradność, niechęć do zrobienia czegoś).
Jak można pomóc dzieciom z Ukrainy?
- Zapewnij jedno stałe miejsce zamieszkania, spania, przechowywania osobistych rzeczy dziecka i w miarę możliwości rzeczy (tzn. jeśli dziecko nocowało w tym samym pokoju, to dla bezpieczeństwa wewnętrznego – to miejsce powinno być stałe, bo częsta lub ciągła zmiana może prowadzić do zwiększonego niepokoju, rzeczy dziecka – pozostają, ważne jest, aby określić, że dana rzecz jest dziecka i może ją zabrać ze sobą).
- W miarę możliwości wspieraj przywołanie tradycji i zwyczajów rodzinnych dziecka. Zapytaj dziecko, jakie rzeczy robiło na co dzień, za czym tęskni, starajcie się do tego wrócić (np. w weekendy wspólnie lepić pierogi, co wieczór czytać książkę, jeść na śniadanie określone potrawy).
- Zapewnij dziecku możliwość wypicia dużej ilości wody i ciepłych napojów, ciepłe otoczenie oraz możliwość samotności, relaksu, nie niepokojonego snu. W fazie szoku organizm pochłania dużo energii, więc gdy dziecko czuje się bezpiecznie, regeneracja zajmuje dużo czasu.
- Przytulanie, granie w gry wymagające hałasu lub ruchów dotykowych – bardzo ostrożnie i za każdorazową zgodą dziecka.
- Podczas otwartej agresji ze strony dziecka ważne jest, aby w miarę możliwości zwrócić się do rodziców i za ich pośrednictwem korygować zachowania antyspołeczne.
- Można wykonać technikę „Mój idealny dzień” – każdy opowiada o dniu, który zapamiętał jako wspaniały. Daje to lepsze zrozumienie pragnień i potrzeb dzieci.
- W przypadku dzieci w wieku szkolnym można wykorzystać zabawę w małych grupach, aby uporządkować ich doświadczenia i pomóc im przystosować się do nowego środowiska.
- Można także zachęcić dziecko do pisania o sobie, swojej ojczyźnie, okolicznościach życiowych, prowadzenia pamiętnika lub albumu, w którym będzie wklejać zdjęcia o sobie i swoim obecnym życiu. Takie techniki pomagają dzieciom rozwijać zrozumienie siebie i swoich uczuć.
- Niektóre z dzieci, które przeżyły wojnę, mogą potrzebować profesjonalnej pomocy – konsultacji z wykwalifikowanym pedagogiem lub psychologiem. Taką bezpłatną pomoc znajdziesz m.in. w GrupaWsparcia.pl