Wstrząs anafilaktyczny, ze względu na nieprzewidywalny charakter i stopień nasilenia objawów, należy do stanów nagłych, potencjalnie zagrażających życiu! Najważniejsza jest wtedy szybka reakcja i lek, który może uratować życie – adrenalina podawana domięśniowo.
Zgodnie z definicją Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI), anafilaksja to ciężka, zagrażająca życiu, systemowa lub uogólniona reakcja nadwrażliwości natychmiastowej.. To sytuacja, w której ważna jest szybka reakcja i rozpoczęcie leczenia. Osoby, które wcześniej nie wiedziały o alergii są najbardziej narażone na zgon w wyniku wstrząsu anafilaktycznego, bo się go nie spodziewają i nie wiedzą, jak zareagować. W grupie najwyższego ryzyka znajdują się dzieci, młodzież, kobiety, a także osoby cierpiące na atopie, w przypadku których nawet niewielki kontakt z substancją uczulającą potencjalnie może wywołać reakcję alergiczną o ciężkim przebiegu.
„Podstawową grupą ryzyka wystąpienia anafilaksji są pacjenci, u których w przeszłości nastąpił wstrząs. Tacy pacjenci powinni pogłębić diagnostykę, być pod opieką lekarską i mieć przy sobie adrenalinę, na wypadek wystąpienia kolejnego wstrząsu w przyszłości. Warto jednak podkreślić, że anafilaksji może doświadczyć każdy, nawet taka osoba, u której nigdy wcześniej nie pojawiała się żadna alergia. U osób, które nigdy nie doświadczyły alergii, może dojść do wstrząsu anafilaktycznego np. po użądleniu owadów, takich jak osa czy pszczoła. Wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego jest bardzo trudne, a czasami wręcz niemożliwe do przewidzenia” – tłumaczy doktor Łukasz Durajski.
Co może być przyczyną wstrząsu anafilaktycznego?
Najczęstszą przyczyną wstrząsu anafilaktycznego jest spożycie pokarmów – stanowią 33% przypadków. Są to najczęściej orzeszki ziemne, owoce morza, mięso ryb, mleko krowie, jaja kurze, ziarno sezamu, soja i pszenica, rzadziej owoce i warzywa. U dzieci pokarmy wywołuje nawet do 85% przypadków anafilaksji. Kolejnym czynnikiem powodującym wstrząs są użądlenia owadów (19%) i leki (14%). Zdarza się, ale zdecydowanie rzadziej, że anafilaksja jest wywołana przez sierść kota, lateks, środki czyszczące, alergeny środowiskowe tj. kurz czy wysiłek fizyczny.
Jak rozpoznać anafilaksję?
Anafilaksja może powodować wystąpienie objawów ze strony różnych układów narządów (oddechowego, sercowo-naczyniowego, pokarmowego czy nerwowego). W jej przebiegu mogą pojawić się też zmiany skórne. Reakcja ta może rozwinąć się w ciągu kilkunastu minut, a niekiedy jest bardzo gwałtowna i występuje w kilka minut po kontakcie z czynnikiem wyzwalającym wstrząs. Jakie objawy mogą świadczyć o wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznego?:
- objawy skórne (świąd, obrzęk, rumień, pokrzywka),
- symptomy świadczące o niewydolności układu oddechowego (duszność, świst krtaniowy, obrzęk języka, jamy ustnej, gardła, krtani)
- problemy z wydolnością układu krążenia (omdlenie, spadek ciśnienia, tachykardia – przyspieszenie rytmu serca),
- objawy ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, bóle brzucha, biegunka)
- brak kontaktu słowno-logicznego, utrata świadomości.
„Wstrząs anafilaktyczny może spotkać każdego, w każdej sytuacji, nie tylko osoby uczulone. Dlatego kluczowym czynnikiem powinno być stałe podnoszenie świadomości społeczeństwa, szeroko rozumiana edukacja oraz regularne uczestnictwo w szkoleniach z zakresu udzielania pierwszej pomocy” – przypomina Konrad Nowalski, instruktor udzielania pierwszej pomocy, ekspert kampanii „Recepta na wstrząs”.
Co zrobić kiedy wystąpi reakcja anafilaktyczna?
- Należy przerwać ekspozycję na czynnik wyzwalający reakcję. W przypadku użądlenia przez pszczołę należy właściwie usunąć żądło, tak aby nie dopuścić do przedostania się kolejnych porcji jadu do skóry.
- Należy wezwać pomoc medyczną.
- Trzeba ułożyć pacjenta w pozycji leżącej z uniesionymi kończynami, za wyjątkiem przypadków z dominującymi objawami niedrożności dróg oddechowych.
- Jak najszybciej od wystąpienia objawów anafilaksji należy podać pacjentowi adrenalinę domięśniowo w zewnętrzną część uda.
- Ważne jest utrzymywanie kontaktu słownego z pacjentem.
„Adrenalina to lek, który ratuje życie. Najwięcej zgonów przy wstrząsie anafilaktycznym ma miejsce na skutej zbyt późnego podania lub nie podania pacjentowi adrenaliny” – wyjaśnia Konrad Nowalski.
Jak użyć adrenaliny w autowstrzykiwaczu?
Wstrzykiwacz podaje się domięśniowo w przednio-boczną część uda. Można go użyć nawet przez ubranie. W sytuacji wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, roztwór należy podać, stosując się do zasad opisanych w instrukcji produktu.
W razie jakichkolwiek wątpliwości czy obaw dotyczących możliwości wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, trzeba porozmawiać ze swoim lekarzem, który na podstawie czynników ryzyka, oceni, czy dana osoba powinna mieć adrenalinę zawsze przy sobie.
Pamiętajmy! W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, podejrzenia silnej reakcji alergicznej, wstrząsu anafilaktycznego, należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe!