„Mózg na autopilocie. Jak nie dać się oszukać schematom myślenia” to przewodnik po najciekawszych mechanizmach, które skłaniają nas do myślenia i działania w określony sposób. Jeśli myślisz, że błędy poznawcze nie dotyczą ciebie, bo radzisz sobie z krytycznym myśleniem lepiej od innych ludzi, to znak, że powinnaś przeczytać tę książkę.
Tekst: Sylwia Skorstad
Idzie jesień, a z nią wysyp grzybów i memów o tym, że z choć z chłopakami bywa trudno, to przynamniej są cieplutcy i można się nimi ogrzać. W tej anegdocie jest więcej prawdy niż myślimy. Okazuje się, że „cieplutkość” to zaleta większa od umiejętności otwierania opornych słoików albo sięgania do najwyższych półek. W badaniu przeprowadzonym na Uniwersytecie Yale naukowiec udawał, że zakończył swój eksperyment i w drodze do wyjścia zagadywał indywidualnie jego uczestników. Każdego prosił o potrzymanie kubka z kawą. Przed pójściem do domu badani mieli jeszcze wypełnić kwestionariusz oceniający tego naukowca. Oceny różniły się w zależności od tego, czy trzymali mu ciepłą czy mrożoną kawę. Bardziej profesjonalny i sympatyczny wydawał im się wtedy, gdy dawał do potrzymania podgrzany napój. A najciekawszy w tym wszystkim jest fakt, że żaden z uczestników nie miał świadomości, na ile możliwość ugrzania sobie dłoni wpłynęła na ich, teoretycznie racjonalną, ocenę.
Czy leci z nami mózg?
„Mózg na autopilocie” to podróż po mechanizmach poznawczych, które sprawiają, że podejmujemy takie, a nie inne decyzje. Jeśli wierzyć autorom, to nawet dziewięćdziesiąt pięć procent aktywności mózgu zachodzi bez udziału naszej świadomości. Chcemy się uważać za istoty kierujące się logiką i rozumem, a w praktyce sterują nami mechanizmy poznawcze, z których istnienia nie zdajemy sobie sprawy. Tłumacząc własne decyzje i zachowania najczęściej dopasowujemy do nich narrację już po fakcie, a prawda jest taka, że nie wiemy, dlaczego myślimy lub działamy tak, a nie inaczej.
Czy wiesz, że jeśli w trakcie rozmowy wspomnisz o bibliotece, to twoi rozmówcy ściszą głos? Albo, że jeśli pozostawisz w domu wiadro, z którego będzie się unosić zapach detergentu do sprzątania, to więcej gości będzie starało się nie nakruszyć podczas jedzenia? Warto poznać tego rodzaju mechanizmy nie po to, by wpływać na zachowanie innych, ale by samemu rzadziej ulegać wpływom. Jeśli dasz się skłonić do posprzątania po sobie okruszków albo ściszenia głosu, to raczej nikt na tym nie ucierpi, ale co w przypadku, gdy ktoś celowo zmanipuluje twoje opinie polityczne?
„Im mniej się nad różnymi rzeczami zastanawiamy, tym chętniej popieramy poglądy prawicowe. Instynkt pcha nas ku konserwatystom” – przekonują autorzy książki. Ostrzegają, że do wygody poznawczej odwołują się politycy, którzy mówią krótkimi zdaniami, jakie łatwo jest podchwycić. Według niektórych naukowców to właśnie wygoda myślowa, a raczej umysłowe lenistwo, jest przyczyną najpoważniejszych światowych problemów, w tym ksenofobii, terroryzmu, nierówności czy podatności na fake newsy.
Ryba rośnie w pamięci
„Mózg na autopilocie” nie jest książką naukową, raczej przewodnikiem po psychologicznych ciekawostkach i rodzajem poradnika. Autorzy nie wywodzą się ze świata nauki, co warto pamiętać i nie wierzyć im we wszystko na słowo, tylko samodzielnie sprawdzać źródła. „Mózg na autopilocie” może być początkiem ciekawej podróży poznawczej. Do odkrycia jest wiele nieznanych lądów, z których wszystkie mieszczą się w naszym mózgu.
Błędy poznawcze nie tylko wpływają na bieżące wydarzenia i to, jak interpretujemy własne poglądy oraz zachowania, ale też zniekształcają wspomnienia. Wydarzenia z przeszłości zapisujemy zwykle w taki sposób, by przedstawiały nas w pozytywnym świetle. Gdy je potem rekonstruujemy, to przypisujemy sobie znaczniejszą rolę w różnych wydarzeniach niż naprawdę odegraliśmy. To może sprawić, że zamiast uczyć się na błędach, powielamy błędne decyzje i popełniamy te same błędy. Ryba, która kiedyś udało się nam złowić, nigdy nie umiera, tylko rośnie w naszej pamięci. Kto chce powstrzymać jej niekontrolowany wzrost, ten może zacząć od lektury poradnika Crawforda Hollingwortha i Cathy Tomlinson. I dobrze się przy tym bawić.
Crawford Hollingworth i Cathy Tomlinson „Mózg na autopilocie. Jak nie dać się oszukać schematom myślenia”, Wydawnictwo Prószyński i S-ka