Dzieci potrzebują teraz wsparcia dojrzałych i świadomych dorosłych. Do najmłodszych również docierają niepokojące informacje o napaści Rosji na Ukrainę. W przeciwieństwie do nas maluchy nie mają jeszcze wszystkich narzędzi potrzebnych do przetwarzania i oswajania zatrważających komunikatów. Jak rozmawiać z dziećmi o wojnie?
Tekst: Sylwia Skorstad
Miałam cztery lata, kiedy w 1981 roku w Polsce ogłoszono stan wojenny. Nie rozumiałam, co się dzieje i z czym się to wiąże. Rodzice i dziadkowie nie tłumaczyli mi doniesień medialnych, bo chcieli mnie chronić. Pamiętam jednak kiełkujące we mnie poczucie, iż kończy się znany mi świat. Nikt już nie będzie bezpieczny. Gdy przekazano komunikat o wprowadzeniu stanu wojennego, mój wujek przestał jeść spożywany właśnie posiłek. Przez resztę dnia nie mógł niczego przełknąć. Babcia bardzo się zmartwiła, że skoro nie jest w stanie zjeść ulubionego dania, to znaczy, że coś go okropnie zdenerwowało. Z ich późniejszej rozmowy zrozumiałam, że możliwe, iż będzie musiał iść do wojska i jest to tragiczna perspektywa. Zdawało mi się, że wkrótce wszędzie pojawią się czołgi.
Dzieci słyszą, o czym rozmawiamy. Obecnie mają też dużo lepszy dostęp do informacji niż przed laty miały wcześniejsze pokolenia. Warto z nimi rozmawiać o tym, co niepokojącego dzieje się na świecie. Wiadomości o napaści Rosji na Ukrainę i związanymi z tym konsekwencjami są dla nich jeszcze trudniejsze w odbiorze (szczególnie w sensie emocjonalnym) niż dla nas, dorosłych.
Rady dla rodziców:
- Słuchaj, gdy dziecko chce mówić
Nie unikaj trudnych tematów. Nadstawiaj ucha i słuchaj. Gdy dziecko zacznie opowiadać lub pytać, może się okazać, że ma zupełnie inny obraz sytuacji niż ty. Swój obraz konfliktu i jego ewentualnych skutków może tworzyć na podstawie zasłyszanych gdzieś strzępków informacji, nieświadomie przekazywanych przez dorosłych komunikatów niewerbalnych bądź historii znanych z przekazów kulturowych.
- Nie kłam, choć nie musisz mówić całej prawdy
Nie oszukuj dziecka. Nie mów mu na przykład, że nic złego się nie dzieje i żeby się nie przejmowało. Takie komunikaty mogą tylko pogłębić jego niepokój, bo będzie się zastanawiać, czemu oszukujesz. Gdy nie znasz odpowiedzi na dane pytanie, na przykład dlaczego wybuchają wojny albo kiedy się kończą, odpowiedz po prostu: „Nie wiem, wielu mądrych ludzi się nad tym zastanawia, ale trudno jest znaleźć jednoznaczne odpowiedzi”.
- Dostosuj przekaz do wieku dziecka
Wyjaśniając sytuację, nie musisz wdawać się w szczegóły. Dziecko nie potrzebuje detali z frontu, czasami chce po prostu wiedzieć, dlaczego gdzieś doszło do konfliktu zbrojnego i co może zdarzyć się dalej. Twoje zadanie nie polega na tym, aby zreferować mu zawiłości wojny, ale zapewnić wspierającą obecność oraz dostarczyć dostosowanych do wieku informacji.
- Zaakceptuj uczucia dziecka
Najgorsza rzecz, jaką możesz zrobić, to odmawiać dziecku prawa do odczuwania smutku, strachu czy współczucia. Usłysz, jak się czuje i potwierdź to własnymi słowami, na przykład mówiąc: „Czy dobrze rozumiem, że jesteś zaniepokojony?”. Wyjaśnij, że takie uczucia są normalne, a nawet potrzebne. Uczucia nas nie definiują, jedynie informują o tym, co dzieje się na zewnątrz nas i jak na to reagujemy. Zwykle trwają krótko, a nasze zadanie to umieć sobie z nimi radzić wtedy, gdy zaczynają przeszkadzać. Sposobem na rozładowanie stresu może być na przykład ruch, zabawa, twórczość, rozmowa czy znalezienie innej angażującej aktywności, która sprawia przyjemność.
- Skoncentruj się na przekazaniu dobrych informacji
Rozmawiając z dzieckiem o konflikcie wojennym, podkreślaj wszystkie pozytywne aspekty, na przykład zaangażowanie organizacji charytatywnych w pomoc humanitarną, solidarność zwykłych ludzi z ofiarami wojny, demonstracje pokojowe, międzynarodowe zaangażowanie w próby złagodzenia konfliktu itp. Podawaj konkretne przykłady. Pokazuj, że w nawet najgorszej sytuacji ludzie potrafią zachować się szlachetnie.
- Nie podsycaj nienawiści
Staraj się nie budzić takich emocji, jak na przykład nienawiść, wstyd czy chęć zemsty. Nie uogólniaj, na przykład poprzez twierdzenia, że wszyscy przedstawiciele danej nacji zasługują na potępienie.
- Zaproponuj konkretne działania
Pokaż dziecku, że można na różne sposoby zaangażować się w niesienie pomocy lub protesty antywojenne. Zaproponuj konkretne działania. Istnieją dziesiątki organizacji i setki akcji mających na celu niesienie pomocy osobom pokrzywdzonym przez wojnę. Nie musicie koniecznie angażować się w publiczne akcje. Dziecko może razem z tobą podpisać petycję, napisać list albo przygotować antywojenny plakat.
Zalecenia dla dorosłych o tym, jak rozmawiać z dziećmi, przygotowałam z wykorzystaniem materiałów udostępnionych przez organizację Save The Children.