Najczęstszym motywem złych snów są nie potwory albo złe moce, ale inni ludzie, którzy mogliby nam wyrządzić fizyczną krzywdę lub nas zawstydzić lub upokorzyć. Dorośli śnią inaczej niż dzieci, a kobiety inaczej niż mężczyźni. Oto krótka anatomia koszmarów sennych.
Tekst: Sylwia Skorstad
Stary niedźwiedź mocno śpi, stary niedźwiedź mocno śpi,
My go nie zbudzimy, bo się go boimy
Jak się zbudzi to nas zje
Jak się zbudzi to nas zje
Koszmary senne to sny, w których doświadczamy negatywnych emocji, głównie strachu. Podobnie jak marzenia senne o treści neutralnej bądź przyjemnej, od czasu do czasu występują u każdego. Nie powinny stanowić powodu do niepokoju, bo trapiąc nas sporadycznie nie są złym znakiem ani objawem choroby. Jedynie nawracające koszmary senne mogą być sygnałem problemu ze zdrowiem psychicznym. Tylko w przypadku jednej jednostki chorobowej są kryterium diagnostycznym. Zespół stresu pourazowego PTSD objawia się między innymi nawracającymi koszmarami – przerażające sny miewa aż 52% weteranów wojennych, którzy brali udział w czynnej walce.
Nawracających koszmarów sennych mogą doświadczać również osoby nadużywające leków bądź substancji odurzających, mające zaburzenia snu, zmagające się z silnym stresem lub lękami oraz cierpiące na różne choroby psychiczne. Nieprzyjemny sen można też wywołać nocnym lub wieczornym podjadaniem. Osoby cierpiące na różne choroby, w tym te związane z odczuwaniem chronicznego bólu, a także schizofrenię, raportują więcej złych snów od przeciętnej.
Szczególna wrażliwość dzieci
Szacuje się, że nawracające koszmary senne są problemem dla od 3 do 7% populacji. Najczęściej zmagają się z nimi dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Współczesna nauka tłumaczy większą podatność dzieci na koszmary mechanizmami ewolucyjnymi. Dodatkowo u maluchów występują jeszcze gwałtowne, ruchowo manifestowane reakcje na przejście z jednej fazy snu do drugiej, które rodzice mogą mylić z koszmarami sennymi. Jako koszmar senny określamy przykry sen, w wyniku którego się budzimy i zwykle pamiętamy treść marzenia sennego. Przejście z jednej fazy snu do drugiej, u dzieci niekiedy manifestowane jak strach i po angielsku zwane „night terrors”, nie posiada narracji snu i zwykle nie jest zapamiętywane. Śniący doświadcza raczej gwałtownego uczucia niż wrażenia uczestnictwa w niepokojącym wydarzeniu.
Na dziecięce koszmary najlepsze są dobre słowa, czułe gesty, opowieści, obecność rodzica i przytulanki, czyli wszystko to, co sprawia, że rozedrgane snem emocje się uspokoją. Dla zdecydowanej większości dorosłych koszmary senne nie są problemem, który domaga się rozwiązania. Pojawiają się od czasu do czasu i za dnia są już raczej ciekawostką do opowiedzenia bliskim, niż czymś niepokojącym.
Typowe nocne zmory
Blisko połowa dorosłych raportuje, że miewa koszmary senne od czasu do czasu. Około 6% miewa je przynamniej raz w miesiącu, 2% częściej, zaś 1% na tyle często, aby otrzymać związaną z tym diagnozę zaburzeń śnienia. Powody do konsultacji z lekarzem mają więc ci, których koszmary regularnie budzą kilka razy w miesiącu.
Naukowców z Kanady zainteresowało, co najczęściej dręczy nas w koszmarach sennych. W tym celu poprosili 331 osób o regularne zapisywanie snów. Po 5 tygodniach mieli już notatki z ponad 10 000 marzeń sennych. Zauważyli, że pojawiają się w nich podobne wątki, najczęściej kilka naraz. Najpopularniejsze okazały się następujące nocne stresory:
Przemoc fizyczna (48% wszystkich koszmarów): zdecydowanie najbardziej powszechny motyw, daleko wyprzedzający inne. W koszmarach jesteśmy fizycznie atakowani, uderzani, popychani, porywani itp. Musimy się fizycznie konfrontować z wrogo nastawionymi do nas osobami.
Konflikt interpersonalny (21% wszystkich koszmarów): nieprzyjemne sytuacje z innymi ludźmi, ale bez przemocy fizycznej, na przykład kłótnia, bycie zawstydzanym bądź poniżanym.
Bezradność i błąd (16% wszystkich koszmarów): Motyw główny to niemożność osiągnięcia upragnionego celu z powodu własnego błędu bądź okoliczności zewnętrznych. Nie wzięliśmy długopisu na ważny egzamin, spóźniamy się na samolot, na wygłoszenie prezentacji w pracy przychodzimy bez ubrania.
Pościg i ucieczka (11% wszystkich koszmarów): Uciekamy przed złymi siłami, które zbliżają się z każdą chwilą, aby wyrządzić nam krzywdę. Gnamy, ile sił w nogach przez las/bagno/miasto/pole, ale prześladowcy zdają się szybsi.
Obecność wrogiej mocy (11% wszystkich koszmarów): coś niedobrego czai się w pobliżu, chce zrobić coś złego albo przejąć nad nami kontrolę. Może to być duch, potwór, obcy, diabeł.
Choroba, zagrożenie zdrowotne (9% wszystkich koszmarów): Ty lub ktoś bliski zmagacie się z zagrożeniem zdrowia lub życia albo nieprzyjemnym problemem zdrowotnym. Zadziwiająco częste są na przykład sny o utracie lub złamaniu zęba.
Wypadek/upadek (8% wszystkich koszmarów): Może to być wypadek komunikacyjny albo spadnięcie z klifu, zdarzenie na tyle nagłe i dramatyczne, by wybudzić ze snu.
Zmartwienie (8% wszystkich koszmarów): Coś nadchodzi. Nie wiesz, co, ale to nic dobrego. Jak przyjdzie, to będzie źle.
Zwierzęta (6% wszystkich koszmarów): pająki, szczury, mrówki, węże, pchły, pasożyty, czyli wszelkie formy życia, które również na jawie mogą budzić niepokój, we śnie dają się mocno we znaki.
Katastrofy naturalne (5% wszystkich koszmarów): powódź, pożar, tornado, trzęsienie ziemi, lawina itp.
Wydarzenia nie z tej Ziemi (4% wszystkich koszmarów): sny, w których całkowicie zaburzone zostają prawa fizyki oraz logiki, co staje się głównym powodem stresu. Na przykład dom rozciąga się do rozmiarów kontynentu, my stajemy się liliputami, przestaje działać grawitacja itp.
Koszmary kobiet i mężczyzn
Generalnie kobiety częściej od mężczyzn raportują koszmary senne związane z zagrożeniem wykorzystania seksualnego oraz ze śmiercią bądź zniknięciem bliskiej osoby. Mężczyźni częściej od kobiet miewają koszmary związane z przemocą fizyczną, wojną i terrorem.
W wieku przedszkolnym oraz nastoletnim dziewczęta i chłopcy raportują mniej więcej taką samą częstotliwość doświadczania koszmarów sennych. Po wkroczeniu w dorosłość coś się jednak zmienia. Generalnie z wiekiem zdrowa osoba śni coraz mniej koszmarów, jednak nawiedzają one kobiety częściej niż mężczyzn. W jednym z badań okazało się, że kobiety w wieku 29 lat raportują dwa razy więcej złych snów od mężczyzn. Może być to związane z faktem, iż kobiety zapamiętują więcej snów niż mężczyźni.
Po co nam koszmary senne?
Na to pytanie nauka nie potrafi jeszcze udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Badacze rozważają różne teorie. Jedna z nich mówi, że złe sny przygotowują nas do reagowania na zagrożenia, inna, że to raczej pełne osobistych symboli odreagowywanie przykrości, które już nas spotkały. Każda z nich zostawia wiele pytań bez odpowiedzi. No bo do czego może się nam przydać na przykład sen o wypadającym zębie albo zapadaniu się w bagnie podczas ucieczki przed wilkołakami?
Źródła: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3900621/
https://hms.harvard.edu/news-events/publications-archive/brain/nightmares-brain
https://www.psychologytoday.com/us/conditions/nightmares