Gdyby wyobrazić sobie organizm człowieka jako zegar, to geny będą kluczem, a jego sprężyną – hormony. Hormony są bardzo silnie związane z czasem – nie tylko tym kalendarzowym, lecz także rytmem dobowym.
Mało hormonów – szybkie starzenie
Wydzielaniem hormonów zawiaduje mózg, a głównie dwa jego elementy: podwzgórze i przysadka mózgowa. To one pobudzają wydzielanie hormonów pod wpływem różnego rodzaju sygnałów zarówno z krwi, jak i z mózgu, czyli posiadających źródło w myślach, doznaniach zmysłowych (wzrok, słuch, węch, dotyk i smak) czy narządach wewnętrznych. Podwzgórze oraz przysadka mózgowa także się starzeją i z czasem ich pobudzające działanie zmniejsza się. Starzeją się też gruczoły, które produkują hormony. W ten sposób ich wydzielanie w przypadku większości gruczołów zaczyna zmniejszać się po 25 roku życia. Wraz ze starzeniem się narządów wewnętrznych, słabnie też ich odpowiedź na działanie hormonów. Im wcześniej następuje spadek wydzielania, tym objawy starzenia z tym związane zachodzą szybciej. Nawet w niewielkim stopniu obniżony poziom niektórych hormonów, już w bardzo młodym wieku może być przyczyną przykrych dolegliwości lub schorzeń Dorośli pacjenci uznają niektóre objawy lub choroby za naturalną kolej rzeczy, związaną z wiekiem i godzą się z tym. Tymczasem, właściwa korekta niedoboru hormonów może u wielu z nich spowodować znaczną poprawę stanu zdrowia.
Testosteron wrażliwy na stres
Obecnie wiadomo, że mimo, iż pacjent w swoich genach ma „zapisany” prawidłowy przebieg starzenia, może zestarzeć się szybciej. Jak to możliwe? Otóż, hormony są bardzo wrażliwe na to, co człowiek w swoim życiu robi, odczuwa, co spożywa, a także o czym myśli.
Zacznijmy od hormonów płciowych: u mężczyzn to głównie testosteron, a u kobiet estradiol i progesteron.
Testosteron to wspaniały hormon, który czyni wiele dobrego – oprócz znanego działania na aktywność seksualną, płodność oraz męską sylwetkę, jest bardzo ważnym hormonem, który ochrania cały układ krążenia z mięśniem sercowym na czele, układ nerwowy i wiele innych struktur organizmu. Testosteron jest jednak wybitnie wrażliwy na stres. W tak zwanym stresie przewlekłym poziom testosteronu może spadać niemal do zera, a to obok negatywnego wpływu na sferę seksualną i wygląd zewnętrzny, może mieć katastrofalne skutki dla zdrowia całego organizmu. W porównaniu do mężczyzny z prawidłowym poziomem testosteronu, mężczyzna z niedoborem tego hormonu będzie się starzeć szybciej. Z większym prawdopodobieństwem pojawi się u niego otyłość brzuszna, wcześniej zachoruje na chorobę serca, miażdżycę lub nadciśnienie. To tylko przykład, ale jakże często obserwowany u mężczyzn.
Wahania hormonów kobiecych
U kobiet główne hormony płciowe to estradiol, który powstaje z testosteronu (!) i progesteron. Obok wpływu na aktywność seksualną, płodność i sylwetkę kobiecą, mają one wielokierunkowe, pozytywne działanie na cały organizm. Podobnie jak testosteron, są wrażliwe na stres. Żeńskie hormony płciowe u kobiety ulegają silnym wahaniom. Zmiany te są powiązane z cyklem miesiączkowym, ciążą lub menopauzą. Te trzy stany mają jedną wspólną cechę – kończą się spadkiem poziomu hormonów.
Kobieta co miesiąc odczuwa pogorszenie samopoczucia na kilka dni przed miesiączką i w pierwszych dniach krwawienia. Czuje się ociężała fizycznie i często dołącza się do tego drażliwość i/lub skłonność do dramatyzowania czy reakcji depresyjnych.
Kilka dni lub tygodni po urodzeniu dziecka produkcja hormonów obniża się. Niektóre kobiety dotkliwie odczuwają tę „zapaść” hormonalną. W większości przypadków jednak wszystko samoistnie wraca do normy bez konieczności leczenia.
Przy menopauzie dzieje się podobnie, tylko mniejsze wytwarzanie hormonów zaczyna się nawet kilka lat wcześniej, postępuje wolno, a poza chwilowymi wahaniami, już się nie cofa. U pewnej grupy kobiet ten proces odbywa się w ich odczuciach łagodnie. Dla wielu jednak jego przebieg jest burzliwy i wtedy lekarz rozważa uzupełnianie brakujących hormonów. Menopauza wiąże się ze zwiększeniem ryzyka wystąpienia nadwagi, osteoporozy, nadciśnienia, choroby niedokrwiennej serca czy cukrzycy typu II. Ma to związek z brakiem anabolicznego i ochronnego działania hormonów płciowych na organizm.
Hormony młodości
Istnieją hormony, których wydzielanie obniża się w dzieciństwie lub okresie dojrzewania. Najłatwiej jest zaobserwować obniżenie poziomu hormonu wzrostu – objawem jest zatrzymanie wzrostu po okresie dojrzewania. W późniejszym wieku niski poziom hormonu wzrostu odpowiedzialny jest za zwiotczenie skóry, zanik tkanki podskórnej i zmarszczki.
Kolejny ważny hormon to melatonina. Umożliwia zaśnięcie oraz prawidłowy sen, wydzielana jest w ciemności. Najwięcej melatoniny produkują noworodki i niemowlęta. Później jest jej coraz mniej i u osób dorosłych może to być przyczyną problemów ze snem. Melatonina to najsilniejszy endogenny (wytwarzany przez organizm człowieka) przeciwutleniacz (antyoksydant). Chroni organizm przed niszczącym działaniem wolnych rodników tlenowych. Jeżeli człowiek nie zasypia w nocy, nie dochodzi do nocnego wzrostu wydzielania melatoniny. Ma to negatywny wpływ na inne hormony wydzielane w nocy lub rano (np. hormon wzrostu, testosteron). Człowiek, który „zarwał” noc wygląda następnego dnia starzej o kilka lat. O hormonie wzrostu i melatoninie mówi się, że są to hormony młodości.
Podstępny niedobór jodu
Spadek wydzielania związany z wiekiem dotyczy także hormonów tarczycy. Niedobór hormonów tarczycy przyspiesza starzenie się. W naszej szerokości geograficznej występuje predyspozycja do zbyt niskiego poziomu tych hormonów, ze względu na niskie spożycie jodu, niezbędnego do produkcji hormonów tarczycy.
Niedobór hormonów tarczycy obserwuje się w Polsce bardzo często. Szczególnie groźny jest u kobiet w okresie rozrodczym, ponieważ może powodować niepłodność, poważnie zaburzać rozwój płodu lub dziecka.
U dorosłych osób niedobór hormonów tarczycy powoduje najczęściej ciągłe uczucie zimna, suchość skóry, skłonność do obrzęków, zwłaszcza wokół oczu, zaparcia, wypadanie włosów, nadwagę, wahania ciśnienia tętniczego z tendencją do niskiego, wolne tętno, podwyższony poziom cholesterolu, skłonność do depresji, senność, głównie poranną, obniżoną sprawność intelektualną, migreny. U dzieci, oprócz wyżej wymienionych objawów, zbyt niski poziom hormonów tarczycy będzie odpowiedzialny za upośledzenie rozwoju umysłowego (problemy z nauką) i fizycznego (nadwaga, wady postawy: płaskostopie, nadmierna lordoza lędźwiowa), może powodować nadmierną ruchliwość i negatywnie wpływać na stan emocjonalny dziecka (ADHD, problemy z akceptacją przez otoczenie).
Reakcja na zmęczenie
Wczesne starzenie się może być wynikiem nadmiernego obniżenia poziomu jednego z hormonów lub ich grupy. Najwcześniejszym tego objawem jest zwykle szybsze męczenie się. Jednak rzadko pacjent zgłasza się do lekarza z takiego powodu, sądząc, że to normalne, bo przybyło mu lat. Niepokoi się dopiero wtedy, kiedy zmęczenie przybiera cięższą postać (zespół przewlekłego zmęczenia, zespół wypalenia) lub dołączają się do tego inne dolegliwości.
W każdej z tych sytuacji zadaniem lekarza medycyny przeciwstarzeniowej jest sprawdzenie, czy poziomy hormonów są prawidłowe. Jeżeli wyniki wskazują na chorobę gruczołu, pacjent kierowany jest do specjalisty zajmującego się tym schorzeniem. Jeżeli jednak są to zaburzenia wynikające z czynników przyspieszających starzenie się, medycyna przeciwstarzeniowa kompleksowo zajmuje się eliminowaniem przyczyn, a w razie potrzeby, hormonalnym leczeniem korygującym. Głównym wskaźnikiem powodzenia w leczeniu jest ustępowanie objawów i zauważana przez pacjenta poprawa samopoczucia, która zwykle osiągana jest wraz z prawidłowymi wartościami parametrów hormonalnych.
Leki to nie wszystko
Preparaty hormonalne zalecane przez medycynę przeciwstarzeniową, to tzw. preparaty bio-identyczne, tj. takie, które chemicznie najbardziej przypominają naturalny hormon i mają prawie identyczny wpływ na organizm. Tego typu leki są zarejestrowane w Unii Europejskiej, także w Polsce, i od wielu lat stosowane przez lekarzy w terapiach hormonalnych.
Dbałość o prawidłowy poziom hormonów nie zawsze wiąże się z ich dodatkowym przyjmowaniem w formie leków. Zalecenia niefarmakologiczne bywają podobnie skuteczne, a dotyczą one głównie sposobu odżywiania, aktywności fizycznej, ekspozycji na światło, higieny snu, nauczenia się obcowania ze stresem, unikania kontaktu z toksycznymi substancjami itp. Często leczenie hormonalne okazuje się konieczne, lecz bez zastosowania się pacjenta do pozafarmakologicznych zaleceń lekarza, może nie przynieść wystarczających rezultatów.
dr Dorota Lipińska