Żadna z nas, stosujących regularną antykoncepcję, nie myśli o tym, że dotknąć jej może problem niepłodności. Tymczasem jest on dosyć powszechny i boryka się z nim wiele par. Aby poznać przyczyny niepłodności, nie musisz iść do lekarza. Specjalnie dla Republiki Kobiet o przyczynach i sytuacjach zagrażających opowiedziała nam specjalistka – lek. med. Agnieszka Mikucka.
Terminem niepłodność określamy brak możliwości zajścia w ciążę w trakcie 12 miesięcy regularnego współżycia bez stosowania jakiejkolwiek metody antykoncepcyjnej. Obecnie coraz więcej par ma problem z poczęciem dziecka. Aktualnie uważa się, że niepłodność dotyka około 10-15 % par. Odsetek ten wciąż rośnie wraz z postępem cywilizacji i w znacznym stopniu dotyka pary w krajach rozwijających się.
Przyczyny niepłodności
Niepłodność mogą wywoływać: czynnik męski, żeński, jak również możliwe jest ich współistnienie. Zdarza się tak, że przyczyna braku ciąży jest niemożliwa do wykrycia, wówczas niepłodność określana jest mianem idiopatycznej.
Czynniki męskie
Występuje u około 50% par starających się o dziecko. Dlatego podstawowym badaniem diagnostycznym jest badanie nasienia – spermiogram.
Prawidłowe parametry nasienia oddanego po 3-5 dniowej abstynencji to według WHO: objętość od 1,5 do 5ml, pH >7,2 , liczba plemników powyżej 20 mln w 1 ml nasienia, ponad 30% plemników o prawidłowej budowie, ponad 50% plemników w ruchu progresywnym i ponad 25% plemników w ruchu progresywnym szybkim. Przyczyna niepłodności męskiej najczęściej pozostaje zagadką. Parametry nasienia mogą pogarszać się w różnych przypadkach, lecz najczęściej nie jesteśmy w stanie jednoznacznie wskazać konkretnej przyczyny. Podejrzewa się, że znaczenie może tu mieć obecność żylaków powrózka nasiennego, czyli poszerzenia naczyń żylnych powrózka – dochodzi wówczas do zastoju krwi żylnej, wzrostu temperatury w mosznie, co może predysponować do gorszej jakości nasienia. Rzadko niepłodność męska może być skutkiem przebytego nagminnego zapalenia przyusznic – świnki powikłanej zapaleniem jąder, w wyniku której dochodzi do zeszkliwienia kanalików odpowiedzialnych za produkcje plemników i zahamowania spermatogenezy.
Niezstąpienie jąder rzutuje niedojrzałością kanalików plemnikotwórczych, zeszkliwieniem jąder i brakiem plemników. W gonadach męskich znajdujących się poza moszną istnieje także duża możliwość rozwoju procesu nowotworowego, dlatego jądra tak zlokalizowane należy operacyjnie sprowadzić do worka mosznowego.Zastosowanie radioterapii, czyli napromieniowywanie guzów znajdujących się w obrębie miednicy mniejszej, skutkuje najczęściej nieodwracalnym uszkodzeniem jąder i całkowitym brakiem plemników w ejakulacie.
Na skutek stosowania niektórych leków (m.in. sulfasalazyna, spironilakton, kolchicyna, androgeny, kortykosteroidy) parametry nasienia również ulegają trwałemu pogorszeniu.
Wykazano, że alkohol etylowy ma także szkodliwy wpływ na płodność męską. Zmniejsza objętość jąder i wpływa na stężenie testosteronu.
Wśród omawianych ewentualnych przyczyn niepłodności męskiej warto wymienić niedrożność dróg wyprowadzających nasienie – zdarza się to wskutek zrostów pooperacyjnych (po operacji przepukliny pachwinowej, wodniaka jądra i innych), ale nie tylko. Niedrożność może być również powikłaniem przebytego zapalenia najądrza, rzeżączki, zapalenia gruczołu krokowego.
Warto zwrócić uwagę na wykonywany przez mężczyznę zawód, gdyż spędzanie dużej ilości czasu w wysokiej temperaturze, w zasięgu promieniowania elektromagnetycznego, praca siedząca, wstrząsy, np. podczas obsługi niektórych maszyn, kontakt z substancjami toksycznymi, a nawet stres, w znaczny sposób ograniczają dojrzewanie plemników.
Oprócz wielu czynników doprowadzających do pogorszenia parametrów nasienia, istotne znaczenie mają są także trudności związane z odbyciem stosunku: zaburzenia erekcji (działanie leków psychotropowych, miażdżyca tętnic biodrowych, alkoholizm), ejakulacji (czynniki psychogenne, zmiany pourazowe i pooperacyjne, stosowanie niektórych leków) czy też deformacje prącia (stulejka, spodziectwo), a co za tym idzie – uniemożliwiają prawidłowe oddanie nasienia i poczęcie dziecka.
Istotną rolę w u mężczyzn z poważnymi zaburzeniami w produkcji nasienia spełnia badanie genetyczne, które pozwala na ustalenie kariotypu mężczyzny i wykrycie ewentualnych patologii, np. zespołu Klinefeltera, czy stwierdzenie mikrodelecji chromosomu Y.
Czynniki żeńskie
Do czynników żeńskich powodujących niepłodność zaliczamy m.in. czynnik jajowodowy charakteryzujący się zmianami w obrębie jajowodów ograniczającymi lub uniemożliwiającymi zajście w ciążę. Pomijając wady wrodzone rzutujące brakiem jajowodów, ich niedrożność może być spowodowana przebytymi stanami zapalnymi wywołanymi przez patogeny przenoszone drogą płciową, m.in. Chlamydia trachomatis, rzeżączkę czy gruźlicę. Do ograniczenia drożności jajowodów predysponuje także obecność zrostów pooperacyjnych, a także endometrioza, jak również inne zmiany, takie jak wodniaki czy nowotwory jajowodów. Czopy śluzowe, obrzęk czy przerost błony śluzowej jajowodu doprowadzić mogą do całkowitego zatkania jego światła. Inną przyczyną ograniczonej ich drożności może być patologiczna, nadmierna kurczliwość błony śluzowej wyściełającej jajowód, występująca podczas silnych emocji i stresu. W prawidłowych warunkach delikatna perystaltyka jajowodów jest pomocna w drodze plemników do bańki jajowodu, gdzie dochodzi do zapłodnienia, jak również umożliwia późniejszą wędrówkę zarodka w celu implantacji. Badania umożliwiające ocenę drożności jajowodów to laparoskopia czy histerosalpingografia, polegająca na podaniu do dróg rodnych kontrastu (pochłaniającego promienie rentgenowskie) w celu ich uwidocznienia i oceny na wykonanym zdjęciu rentgenowskim.
Schorzeniem ograniczającym płodność warunkującym niepłodność jest występująca u kobiet endometrioza, czyli obecność endometrium (nabłonka wyściełającego jamę macicy) poza jamą macicy, np. na jajnikach czy jajowodach. Obecność endometriozy możemy podejrzewać w przypadku charakterystycznych bolesnych krwawień miesiączkowych oraz bolesnych stosunków. Skutkiem jej mogą być torbiele endometrialne czy zrosty wewnątrzmaciczne, a ich obecność powodować moźe zaburzenia owulacji prowadzące do niepłodności. Należy jednak pamiętać o tym, że wiele kobiet z endometriozą nie podaje żadnych dolegliwości. Badaniem potwierdzającym występowanie endometriozy jest przeprowadzona w znieczuleniu ogólnym laparoskopia diagnostyczna, która pozwala na ocenę narządu rodnego i odnalezienie ewentualnych ognisk endometriozy. Duże ogniska endomeriozy podczas zabiegu poddawane są koagulacji.
Nieprawidłowości w budowie macicy wrodzone bądź nabyte stanowią czynnik maciczny niepłodności i są to np. wrodzony brak macicy, macica podwójna, macica dwurożna lub jednorożna czy obecność przegrody macicy. Zrosty wewnątrzmaciczne będące wynikiem przebytych stanów zapalnych lub uszkodzeń pooperacyjnych również mogą ograniczać zdolność implantacyjną endometrium i pogarszać rozwój płodu. Płodność ograniczają także zaburzające krążenie i deformujące macicę mięśniaki, doprowadzając do utrudnionej implantacji zarodka w jamie macicy. Badania, które wykonuje się w celu wykluczenia lub potwierdzenia wyżej wymienionych zmian, to: laparoskopia, histeroskopia (oglądanie przy pomocy histeroskopu wnętrza macicy) czy histerosalpingografia.
Nieregularny rytm krwawień miesięcznych, brak krwawień czy krwawienia występujące rzadko mogą świadczyć o zaburzeniach dojrzewania pęcherzyka jajnikowego, czyli o zaburzonej owulacji. Brak owulacji uniemożliwia zapłodnienie, gdyż u tych kobiet nie dochodzi do pęknięcia pęcherzyka dominującego (pęcherzyka Graffa) i uwolnienia komórki jajowej. Brak jajeczkowania podejrzewać możemy, gdy nie występują w środku cyklu objawy charakterystyczne dla owulacji, takie jak: pobolewania w dole brzucha, plamienie, duża ilość ciągnącego się śluzu o charakterze białka jaja kurzego czy też niewielki w tym okresie wzrost (o 0,2 do 0,6) temperatury mierzonej w pochwie lub w jamie ustnej.
Wpływ psychiki
U około 20% par występująca przyczyna niepłodności jest niemożliwa do ustalenia. Mówimy wówczas o niepłodności idiopatycznej, czyli niewiadomego pochodzenia. Pary te posiadają prawidłowe wyniki wykonywanych rutynowo badań – prawidłowe parametry nasienia, drożne jajowody, obecne owulacje, brak endometriozy i prawidłowy obraz narządu rodnego. Przypuszcza się, że w takich przypadkach może dochodzić do głosu czynnik psychogenny.
Czas działa na niekorzyść
Pamiętajmy, że wraz z wiekiem zmniejsza się płodność kobiety, rośnie częstość poronień i zwiększa się ryzyko wystąpienia abberacji chromosomalnych u dzieci. Kobieta przychodzi na świat z ograniczoną pulą pęcherzyków, a wraz z upływem lat pula ta zmniejsza się, a tym samym zmniejsza się szansa na ciążę i zdrowe dziecko. Optymalny okres rozrodu kobiety przypada pomiędzy 20., a 26. r.ż., później zdolność reprodukcyjna u kobiet istotnie się zmniejsza. W przypadku pojawienia się trudności z poczęciem dziecka przyczyn należy szukać u obojga partnerów.
Tekst: lek. med. Agnieszka Mikucka