Atopowe zapalenie skóry to choroba uciążliwa, wstydliwa, nawracająca i wymagająca indywidualnego podejścia oraz ciągłej obserwacji. Czy można z nią w miarę komfortowo żyć? Można!
Tekst: Antonina Majewska
Atopowe zapalenie skóry to inaczej skaza białkowa, astma skóry albo świerzbiączka. Nazwa świerzbiączka odnosi się do świądu ciała, astma skóry do przebiegu choroby, gdyż AZS podobnie jak astma oskrzelowa zaostrza się i cofa; skaza białkowa sugeruje, że choroba wiąże się z zaburzeniami immunologicznymi organizmu i nadmierną produkcją przeciwciał IgE, czemu towarzyszy wytwarzanie dużej ilości białek, odpowiedzialnych za powstawanie stanu zapalnego. Atopia to natomiast skłonność organizmu do reakcji alergicznych. Wszystkie te nazwy sprowadzają się do jednego – silnej reakcji skóry na czynniki uczulające.
Atopowe zapalenie skóry a podłoże genetyczne
Genetyczne podłoże AZS dermatolog zwykle stwierdza w wywiadzie lekarskim. To dlatego zapyta nas, czy w rodzinie ktoś chorował na astmę, alergie pokarmowe, miał alergiczny nieżyt nosa, zapalenie spojówek, był uczulony na roztocza. Warto jednak wiedzieć, że przy chorobach alergicznych dziedziczy się tylko skłonność do nich.
Choć atopowe zapalenie skóry rozpoznaje się już po wystąpieniu 3 z 4 głównych objawów choroby, lekarze często mylą atopię z łuszczycą. Przy obu występuje m.in.: swędzenie ciała, zmiany na skórze, okresy remisji. Jak więc uniknąć pomyłki i od razu zacząć właściwą terapię? Najlepiej rozpocząć leczenie u dermatologa, a nie internisty, a także wybrać lekarza, który współpracuje z alergologiem. Najczęściej stawia się diagnozę, stwierdzając u chorego nasilone swędzenie skóry (to najważniejszy objaw), typowy wygląd zmian na ciele zależny od wieku pacjenta (u dzieci zmiany występują na policzkach, nadgarstkach, podudziach, za uszami, na plecach i brzuchu; u nastolatków i dorosłych w okolicach zgięcia stawów, na karku, szyi, stopach i rękach), nawracający przebieg choroby oraz okresy zaostrzeń trwające ok. 6 tygodni. Dodatkowo bierze się pod uwagę suchość skóry, zwiększona podatność na jej zakażenia (np. gronkowcem złocistym), świąd po spoceniu się, wczesny początek choroby, zaostrzenie choroby pod wpływem emocji, podwyższone stężenie IgE w surowicy krwi, a także towarzyszące chorobie objawy astmy lub kataru siennego.
Skóra sucha jak wiór
Przy AZS skóra wysycha na wiór. Bywa, że po dwóch godzinach od nawilżenia znowu jest ściągnięta i sucha. Podstawą jej pielęgnacji jest stosowanie płynów i żeli do mycia nawilżająco-natłuszczających dedykowanych jej potrzebom (dermokosmetyki), delikatne osuszanie (skóry atopowej nie pocieramy), używanie kosmetyków z grupy emolientów oraz nawilżanie pomieszczeń w domu. Najlepsza temperatura dla chorego na atopowe zapalenie skóry wynosi 20 stopni C, ale nie może być wyższa niż 21. Wilgotność powinna natomiast wahać się między 40 a 60%. Nie mniej i nie więcej. Kiedy jest zbyt sucho, objawy AZS natychmiast się nasilają.
Co zaostrza zmiany na skórze?
Przy AZS nic nie jest typowe – ani przyczyny, ani metody leczenia. W tym przypadku standardy się nie sprawdzają. Jedno jest tylko pewne – z AZS wyleczyć się nie da, bo choroba ma podłoże genetyczne, ale można ją skutecznie zaleczyć. Dermatolog i alergolog potrzebują jednak pełnej współpracy pacjenta lub rodziców chorego dziecka. Nie ma siły. Sami musimy wziąć pod lupę nasz organizm i zebrać jak najlepszy wywiad o czynnikach, które zaostrzają zmiany na skórze – może być to pora roku (zimą zwykle skóra wygląda gorzej), pobyt w konkretnym klimacie albo środowisku (np. starym domu), stres albo napięcie w rodzinie, uprawienie sportu (kiedy się pocimy, skóra swędzi bardziej), wpływ środowiska zawodowego, palenie papierosów, ubrania z wełny, alergeny wziewne, pokarmowe i kontaktowe. Wiadomo na przykład, że niemal u wszystkich pacjentów natychmiastową reakcję skórną wywołują kiszonki, źle działają również ketchup, żółty ser, czekolada, cytrusy i czerwone wino, a mimo to ustalenie, co uczula atopika to proces długotrwały i żmudny.
Drapanie? Błędne koło
Przy AZS skóra swędzi, a świąd powoduje drapanie. To z kolei wywołuje podrażnienie, które przyczynia się do uszkodzenia naskórka. AZS często idzie też w parze z obniżoną odpornością organizmu, a wtedy dużo łatwiej o infekcje bakteryjne czy wirusowe skóry. Wiadomo na przykład, że gronkowiec 20 razy silniej przylega do skóry atopowej niż zdrowej i działa na nią jak silny alergen. Efekt? Ogniska rumieniowo-wysiękowe na skórze, pęcherzyki z ropą. Tyle że przerwać błędne koło i przestać się drapać wcale nie jest łatwo, a zakaz drapania nie działa nawet w przypadku dorosłych, świadomych pacjentów. Im dłużej się powstrzymują, tym bardziej drapią się później. Receptą jest zastosowanie w odpowiednim momencie (kiedy pojawiają się podrażnienia) leków, które zlikwidują świąd skóry, wilgotne i chłodne okłady i intensywne nawilżanie i natłuszczanie skóry (sucha skóra jest bardziej podatna na czynniki drażniące).
Leczenie
Wszystko zaczyna się od wywiadu lekarskiego oraz testów, mających potwierdzić, które z czynników powodują silną reakcję alergiczną skóry. Proces ten jest czasochłonny, ale przynosi rezultaty. Im więcej alergenów i substancji drażniących zaostrzających stan skóry wykryjemy, tym lepiej na przyszłość. Samo leczenie opiera się na podawaniu środków antyhistaminowych i niesterydowych, by zminimalizować reakcje alergiczne, stosowaniu maści sterydowych, hamujących stany zapalne i leków immunosupresyjnych, które zmniejszają aktywność układu odpornościowego organizmu miejscowo lub systemowo, a przy bakteryjnych stanach zapalnych – antybiotyków. Dermatolodzy podkreślają jednak, że wszystko zaczyna się od właściwej pielęgnacji skóry dermokosmetykami dobranymi indywidualnie do potrzeb pacjenta.